Trăm điều nên biết về Phong tục Việt Nam

ĐÔI NÉT VỀ PHONG TỤC:

“Phong” là nền nếp đã lan truyền rộng rãi, ‘Tục” là thói quen lâu đời. Nội dung phong tục bao hàm mọi mặt sinh hoạt xã hội….

Phong tục có thứ trở thành luật tục, ăn sâu, bén rễ trong nhân dân rât bền chặt, có sức mạnh hơn cả những đạo luật. Trong truyền thống văn hoá của dân tộc Việt Nam, có nhiều thuần phong mỹ tục cần cho đạo lý làm người, kỷ cương xã hội.

Phong tục có thứ trở thành luật tục, ăn sâu, bén rễ trong nhân dân rất bền chặt, có sức mạnh hơn cả những đạo luật. Trong truyền thống văn hoá của dân tộc ta, có nhiều thuần phong mỹ tục cần cho đạo lý làm người, kỷ cương xã hội.

Một cuộc cách mạng có thể thay đổi chính thể nhanh chóng, tiếp theo sau hàng loạt hệ thống pháp luật được thay đổi. Phong tục cũng không ngừng biến đổi theo trào lưu biến đổi văn hoá xã hội, nhưng dai dẳng hơn và có quy luật riêng của nó, không dễ gì một sớm một chiều đã được mọi người, mọi nhà, mọi tầng lớp tuân theo. Vì tục hay thì nhiều người bắt chước nhau làm, tục dở nhiều người cũng sẽ bắt chước nhau bỏ dần.

Bản thân các phong tục cũng nằm trong cuộc đấu tranh xã hội đã, đang và sẽ tiếp diễn mãi giữa cái cũ và cái mới. Ngay như quan niệm về thẩm mỹ cũng luôn biến đổi. Ví dụ, cái búi tóc của nam giới rõ ràng là lạc hậu song cũng phải qua quá trình đấu tranh lâu dài mới mất đi, nhưng bộ răng đen của nữ giới ngày xưa được ca tụng là đẹp, là duyên dáng, mấy năm sau Cách mạng Tháng Tám chẳng ai bắt buộc gò ép mà tự nhiên biến mất nhường chỗ cho hàm răng trắng.

Phong trào xây dựng nếp sống văn hoá mới hiện nay, không phải chỉ đơn thuần dựa vào ý nghĩ chủ quan mà phải biết vận dụng thuần phong mỹ tục vào nếp sống, nếp suy nghĩ, hành động, cách đối nhân xử thế, hợp với trào lưu tiến hoá. Có những phong tục cổ truyền xuất xứ từ kinh nghiệm thực tiễn trong cuộc sống thời xưa, đến nay không hợp thời nữa, trở thành đồi phong bại tục, ta cũng cần nghiên cứu để biết nguyên do, từ đó mới vận dụng cho thích hợp với hiện tại và tương lai, hoặc tìmnhững phong tục hay để bổ kết mà loại trừ dần những cái dở.

Tất nhiên, bản chất mỗi cá nhân cũng phải sống, giao tiếp, hoà nhập với cộng đồng xã hội, những kiểu cách rởm, trái với phong tục, bản sắc dân tộc, trái với con mắt của đông đảo quần chúng sẽ tự đào thải và bị loại trừ dần. Suy rộng ra phong tục cũng vậy, phục hồi và phát huy thuần phong tục, chắc chắn sẽ được mọi tầng lớp nhân dân ủng hộ, hoan nghênh; phục hồi làm sống lại những đồi phong bại tục sẽ bị xã hội lên án.

Những nội dung trình bày dưới dạng hỏi đáp trong cuốn sách này chỉ nhằm giải đáp phần nào xuất xứ của các phong tục đã tồn tại ở nước ta, để các bạn tham khảo, tự phân tích, cái nào hay nên theo, cái nào dở nên bỏ, cái nào còn hạn chế những xét thấy chưa thể bỏ ngay thì tuỳ hoàn cảnh cụ thể mà châm chước vận dụng cho thích hợp…

Bản thân tác giả cũng mong góp được một phần nhỏ trong cuộc đấu tranh nói trên. Rất mong nhận được sự thông cảm, ủng hộ cũng như sự góp ý chân tình của đông đảo bạn đọc gần xa.

PHÂN BIỆT PHONG TỤC & TẬP QUÁN:

Phong tục và Tập quán là những từ gần nghĩa vì có một nét nghĩa chung là sự lặp đi lặp lại có tính chất bền vững của một thói quen trong sinh hoạt. Vì thế, nhiều khi người ta thường dùng lẫn lộn hai từ này. Nhưng mỗi từ trên lại có những sắc thái ngữ nghĩa có khi khá xa nhau:

Phong tục là từ chỉ một thói quen tốt (nếu xấu gọi là hủ tục), một lối sống đã thành nếp, được mọi người công nhận, tuân theo. Phong có nghĩa là lề thói và tục có nghĩa là thói quen. Phong tục cũng thường được gọi tắt là tục.

Chẳng hạn, người ta hay nói đến phong tục cưới hỏi; tục làm bánh chưng, bánh dày và bánh tét cúng tổ tiên của nhân dân ta trong dịp Tết Nguyên đán. Nói rộng ra có thể kể cả tục đi tảo mộ ngày Tết Thanh minh. Tục xá tội vong nhân ngày rằm tháng 7 âm lịch, hoặc các tục trẩy hội chùa Hương, hát quan họ, thi bơi trải, thi đấu vật, thi chọi trâu, đua ghe ngo… của một số địa phương.

Tập quán là từ chỉ một thói quen hình thành đã lâu trong đời sống, được mọi người tuân theo. Tập có nghĩa là thói quen (tập tục) và quán chỉ hiện tượng lặp đi lặp lại. Ví dụ, khi ta nói: Đồng bào miền núi hiện nay đã bỏ được cái tập quán du cư du canh của thời trước. Bà con nông dân ở quê tôi không giữ cái tập quán cấy cài nữa nên năng suất lúa đã cao hơn hẳn. Hoặc: Thanh niên trong thành phố ta đã mất cái tập quán tập thể dục theo đài và làm vệ sinh đường phố vào các sáng chủ nhật.

Trong tiếng Việt hiện đại, từ tập quán trong một số trường hợp thường được thay thế bằng từ thói quen, nhất là khi nói đến nếp sống riêng của một cá nhân. Chẳng hạn, có thể nói: Cơ quan tôi không có tập quán hút thuốc trong giờ làm việc. Hoặc: Anh ấy đã bỏ được thói quen hút thuốc khi đang làm việc.

Phong tục thường có tính chất tích cực, nhưng tập quán đôi khi là tiêu cực hoặc tích cực. Để có thể phân biệt rõ hơn sắc thái ngữ nghĩa của hai từ phong tục và tập quán, có thể xem xét chúng trong ngữ cảnh sau đây: Nhân dân ta từ xưa có phong tục ăn Tết Nguyên đán vào ba ngày đầu năm âm lịch. Nhưng cũng có một số gia đình, nhất là ở nông thôn thường có tập quán ăn Tết kéo dài đến tận ngày mồng 5, mồng 6 tháng giêng ta…